Шатах процесс гэдэг нь шатах материал, хүчилтөрөгч болон өдөөгчийн тусламжтай эхэлдэг. Хүчилтөрөгч материал 2 байгаад өдөөгч нь байхгүй бол процесс хэзээ ч эхлэхгүй. Тэгэхээр энэ 3 хамт байж л сая нэг шатах процесс эхлэнэ.
Бидний дунд түгээмэл хэрэглэж байгаа түлш бол чулуун нүүрс юм. Нүүрс нь шатах материал. Органик бодис. Учир нь ногоон ургамал мод олон сая жил газар доор өндөр даралтан доор байснаар хувиралд орж нүүрс болон хувирдаг. Органик бодис гэдэг нь устөрөгч, нүүрстөрөгч 2-н нэгдэл өөр өөр нөхцөлд үүсгэсэн бодисууд юм. Органик бодис шатахад ус болон нүүрстөрөгчийн давхар исэл болон задардаг.
Яагаад утаа гардаг вэ?
Шатах материал нь өөрөө бас олон төрлийн үл шатах бодис их бага хэмжээгээр агуулж буй. Нүүрс мөн адил. Үнс үлдэнэ гэдэг нь үл шатах бодис агуулж байгаа хэрэг. Мөн тухайн шатах үедээ нүүрс маань өөрөө дутуу шатах юм бол тэр нь бас үнс болно. Утаа бол мөн л дутуу шатсан нүүрсний жижиг хэсгүүд агаарын урсгалаар яндангаар сорогдож гарч байгаа процесс. Мөн дулаан агаар дээш хөөрдөг зарчмаар яндан байхгүй байсан ч халуун учир дээш хөөрдөг.
Бид гал түлэх үед утаа дээш хөөрөөд эргээд доош газарт буудаг. Энэ байдлыг өвөл Улаанбаатарын орчны нөхцөл байдлаас харж болно.
Шатах процессын үед ялгарч буй хий болох нүүрстөрөгчийн давхар исэл нь зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс хэтэрвэл үхэлд хүргэдэг хий юм. Утаагүй түлш гэж нэрлэсэн нь агаарт дэгдэх дутуу шатсан бодисын дэгтэлтийг багасгах асуудал болохоос биш нүүрсхүчлийн давхар ислийн ялгарлыг арилгаж буй хэлбэр биш юм шүү дээ. Хүн тодорхой хэмжээний нүүрсхүчлийн хийг амьсгалж буцаагаад гаргадаг. Хэрвээ амьсгалж буй агаар дахь нүүрсхүчлийн хий хэмжээ зохистой түвшнээс ихсэх юм бол бие дотор тодорхой хариу үйлдлүүд эхлэх ба удаан үргэлжлэвэл тархи болон биеийн хэвийн ажиллагаа алдагдаж улмаар үхэлд хүргэнэ. Авто машинаа халаах гээд хучлагатай нь асааж орхиод өөрөө дотор нь сууж байгаад угаартаж нас барсан олон дохиолдол байдаг шүү дээ.
Иймд утаагүй түлш утаагүй зуух гэдэг нь дутуу шатсан бодисуудын хэмжээг багасгаж буй болохоос биш ялгаран гарах нүүрсхүчлийн хийн хэмжээг бууруулахгүй юм шүү дээ.
Хэрвээ та гал түлж үзээд өө утаа алга гээд яндангийн хаалтаа хаах ч юм уу эсвэл ямар нэг байдлаар өрөөн дэх нүүрстөрөгчийн давхар ислийн хэмжээг нэмэгдүүлэх л юм бол угаартаж эхлэнэ гэсэн үг шүү. Тэрнээс биш утаанд угаартаж буй хэлбэр биш юм. Хэрвээ утаанд угаартдаг байсан бол өнөөдөр Улаанбаатарчууд аль хэдийн бүгд үхчихсэн байгаа.
